કિશોરકુમારે કોને ના પાડી દીધી? ભાઈ, આ ગીત હું નહીં ગાઈ શકું!

અને કિશોરદા એ સામે કહ્યું, "ભાઈ મારા !! મને ઓળખો છો? કોણ છું હું? મને કહો તો જરા..."

〰️〰️〰️〰️〰️

આજથી એક અલગ જ પ્લેટફોર્મ દ્વારા મારા આ શબ્દોને રજુ કરવા જઈ રહ્યો છું. આશા છે કે આપ સૌએ જેમ "શબ્દ-સંપુટ"ને વ્હાલથી વધાવ્યું છે એ જ વ્હાલ વરસતું રહેશે. "અવસર પરિવાર" એ એક નિઃસ્વાર્થ ભાવે ગુજરાતી સાહિત્ય અને સંગીત ક્ષેત્રે સેવા કરતું પરિવાર છે. હું એની પ્રસિદ્ધિ કરવાનો પ્રયાસ કરી નથી રહ્યો, ના તો એ માટે હું સમર્થ છું. પણ આ પરિવાર, એ ઘણાં જ ઉમદા હેતુથી કોઈ પણ પ્રસિદ્ધિ અને ભપકા-ઠાઠ વિના અવિરતપણે એનું કાર્ય છેલ્લા ઘણાં વર્ષોથી કરી રહ્યું છે.  અને મને એનો આનંદ છે કે હું આ ઘણાં વર્ષોનો સાક્ષી રહ્યો છું અને બીજો આનંદ એનો કે આજના આ ખાસ અવસર સ્થાપના દિવસે મને આ થોડાં ઘણાં શબ્દો "અવસર" પર લખવાનો અવસર મળ્યો!!

ગુજરાતી ગીત-સંગીત, સાહિત્ય અને ખ્યાતનામ હસ્તીઓની એવી કેટલીય અજાણી માહિતીઓ છે કે જે ખરેખર જાણતાં જ આપણને થઈ આવે, "ખરેખર? આવું થયું હશે? ના હોય!!" 

ચાલો, તો આપણી આ યાત્રાનો આરંભ એક લેજેન્ડરી ગાયક અને એવાં જ એક લેજેન્ડરી સંગીતકારથી કરીયે.

લિજેંડરી ગાયક કિશોર કુમાર આ સંગીતકાર પાસે એેક ગીતનું રિહર્સલ કરી રહ્યા હતા. અચાનક સંગીતકારે કંઇક નવું ઉમેર્યું.  કિશોર કુમાર વિસ્મિત થયા. "ચાર દિન પહલે આપને મુઝે જો કેસેટ દિયા થા ઉસમેં તો યહ નહીં થા... કુછ નયા લગતા હૈ..." સંગીતકારે વિનંતીના સૂરે કહ્યું  કે, "ડાયરેક્ટરે આ સૂચવ્યું છે, એટલે મારે ઉમેરવું પડયું." 

"ઠીક હૈ, સુનાઓ...", કિશોરદાએ કહ્યું. સંગીતકારે સંભળાવવા માંડયું. આમ તો ફક્ત બે પંક્તિ નવી ઉમેરાઇ હતી અને એ સાખી રૂપે લેવાની હતી. સંગીતકારે પોતે એક કરતાં વધુ વખત ગાઇને સમજાવવા માંડયું. કિશોરદા સંગીતકારના ચહેરા સામે વિચિત્ર નજરે જોઇ રહ્યા... થોડીક વારે એ તરફ સંગીતકારનું ધ્યાન પડયું. "ક્યા બાત હૈ, આપ ઇસ તરહ ક્યા દેખ રહે હૈં...?", સંગીતકારે કિશોરદાને પૂછ્યું.

'પહલે આપ યહ બતાઓ કિ મૈેં કૌન હું ?' કિશોરદાએ વળતો સવાલ ફેંક્યો. સહેજ ગૂંચવાયેલા સંગીતકારે કહ્યું, "ક્યોં ? આપ બહુત બડે પ્લેબેક સિંગર હૈં... "

'વો તો ઠીક હૈ, લેકિન મેરા નામ ક્યા હૈ ?' કિશોરદાએ વળી એક ગૂગલી ફેંક્યો!! વધુ ગૂંચવાયેલા સંગીતકારે નમ્રતાથી કહ્યું, 'ક્યા કહ રહે હૈં દાદા, આપ કિશોર કુમાર હૈં...'

"હાં... અભી આપને બરાબર બોલા, મૈં કિશોર કુમાર હું...બરાબર ના ? મન્ના ડે તો નહીં હું ના, તો ફિર યહ આપ ક્યા સુના રહે હો ? બહુત કોમ્પલીકેટેડ લગતા હૈ, મૈં નહીં ગા સકતા!!" કિશોર કુમારે બ્રહ્માસ્ત્ર છોડયું. 

સંગીતકાર સ્તબ્ધ થઇ ગયા. એમના ચહેરા પરની અવઢવ જોઇને કિશોર કુમારે જુદી ટ્રીક કરી. હાજર રહેલા એક છોકરાને કહ્યું, "અરે જરા ડાયરેક્ટર કો બુલા લાઓ..." આ બાજુ આવું થતું જોઈ સંગીતકાર તો રીતસરના ગભરાઈ જ ગયા. હવે શુંય થશે એવું વિચારીને!!

ડાયરેક્ટર હાંફળો ફાફળો થઇને દોડતો આવ્યો. ક્યા હુઆ, ક્યા હુઆ...? સંગીતકાર કંઇ કહે એ પહેલાં કિશોર કુમારે બહુ કુનેહપૂર્વક વાત ઉપાડી લીધી. 

કિશોર કુમારે કહ્યું, 'કેટલું સરસ ગીત બન્યું છે ! હવે એના પ્રવાહને આ સાખી અવરોધે છે...ટેમ્પોને અવળી અસર થાય છે. મને લાગે છે કે સાખી જતી કરો તો ગીત જામશે...' 

૧૯૬૮-૬૯માં આરાધના ફિલ્મ પછી તો રાતોરાત કિશોરદાનો સિતારો તેજ થઇ ગયો હતો. એમની કલાનો ચંદ્ર સોળે કળાએ ખીલી રહ્યો હતો. કિશોર કુમાર સૂચન કરે એ નકારવાની હિંમત ડાયરેક્ટર ક્યાંથી કાઢે ? ડાયરેક્ટરે નમતું જોખ્યું. સંગીતકારને કહ્યું, કિશોરદા કહે છે એવું લાગે તો આ સાખી રદ કરી દેજો... કિશોરદાએે સંગીતકાર સામે આંખ મીંચકારી, જાણે કહેતાં હોય, લો, તમારી મૂંઝવણનો માર્ગ મેં કાઢી આપ્યો, બસ ? હવે આગળ ચાલો... સંગીતકારના માથા પરનો બોજ હળવો થઇ ગયો. ગીતનું રિહર્સલ આગળ ચાલ્યું. સંગીતકારની મૂંઝવણનો પણ અનાયાસે અંત આવ્યો. અનુભવી ડાયરેક્ટરને એ પોતે કંઇ કહે એના કરતાં કિશોર કુમારે પોતે વીટો વાપરીને પરિસ્થિતિ સાચવી લીધી હતી. 

સતત જાત અનુભવે ઘડાયેલા આ સંગીતકારે પહેલવહેલું સ્વરનિયોજન કર્યું ત્યારે બનેલો એક અન્ય પ્રસંગ છે. મુંબઇમાં બેઠેલા પિતાને આ વાતની જાણ સમકાલીન સંગીતકારો-ગાયકો દ્વારા થઇ. પુત્ર મુંબઇ આવ્યો ત્યારે વહાલપૂર્વક કહ્યું, તું પણ સ્વરનિયોજન કરતો થયો છે એમ સાંભળ્યું છે.

તારું એ ગીત મને તો સંભળાવ...લિવિંગ લેજન્ડ જેવા એ ધુરંધર પિતા પાસે છોકરો થોડો નર્વસ થઇ ગયો. એણે ડરતાં ડરતાં કહ્યું, તમારી સામે બેસીને હું ગાઇ નહીં શકું. તમે બાજુના રૃમમાં જાઓ. હું અહીં બેસીને ગાઉં છું એ સાંભળજો...

પિતા નજીકના ઓરડામાં ગયા. પુત્રે ગાયું, ગીત પૂરું થયું ત્યારે આંખોમાં ઝળઝળિયાં સાથેે પિતા બહાર આવ્યા અને પુત્રને હેતથી ભેટી પડયા. ખભો થાબડયો. કહ્યું, તું હવે મારો સહાયક બની જા. બીજા બે આસિસ્ટન્ટ તો છે. તું સાથે હોય તો ચોવીસે કલાક જે સૂઝે એમાં તારી મદદ મળતી રહે!!

આપ સૌને ખબર તો પડી જ ગઈ હશે હું કયા મહાન સંગીતકારની વાત કરી રહ્યો છું....

સંકલિત --- કાર્તિક શાહ (૨૦.૦૭.૨૦૧૮)